Visioen vs. Confrontatie

De tentoonstelling laat zien hoe Mondriaan reageerde op de twee Wereldoorlogen die hij heeft meegemaakt. Hij stelde daarin het visioen, de utopie als het uiteindelijke doel. Tegenwoordig onderscheidt de kunst zich juist door het weergeven van de confronterende realiteit van oorlog en vrede.

Piet Mondriaan (1872-1944) en zijn vrienden en collega kunstenaars in de Stijl vormden de eerste avant-garde in de twintigste eeuw in Nederland. Hoewel de term avant-garde afkomstig is uit het leger - er wordt een strategische slagorde mee bedoeld - hadden deze kunstenaars geen enkele militaire ambitie en Mondriaan al helemaal niet. De twee wereldoorlogen die hij heeft meegemaakt boezemden hem afschuw en schrik in. Hij hield zich op een afstand en werkte vanuit een veilige positie aan zijn kunst. Daarin, in zijn werk heeft hij echter wel degelijk het hoofd over zulke ernstige kwesties als oorlog en vrede gebogen. In zijn kunst ontwikkelde hij daarvoor een utopisch alternatief.

Mondriaan heeft voortdurend geprobeerd aan te geven hoe een nieuwe moderne wereld eruit zou kunnen zien, een vredelievende wereld waarin de nieuwe mens zou leven. De kunst fungeerde daarbij als gids, die aangaf hoe de mens zich naar een hoger niveau, naar een vergeestelijkte staat kon ontwikkelen. In zijn theorie die hij in De Stijl publiceerde gaf hij vervolgens aan hoe de nieuwe mens dit stap voor stap kon bereiken. Want de weg daarnaar toe was een geleidelijke.

Tijdens de twee wereldoorlogen en ook in het interbellum ging Mondriaan oorlogsdreiging en moeilijkheden het liefst uit de weg, maar in zijn theorie en kunst gaf hij gestalte aan zijn visioen. Daarin maakte hij op zijn manier duidelijk hoe die andere betere wereld te realiseren was.

Hoe anders wordt er vandaag de dag door kunstenaars vaak tegen oorlogssituaties aangekeken. En hoe anders wordt daarmee in hun kunst omgegaan. In plaats van conflicten te herleiden tot storingen en misstanden waar een helende en zuiverende kunst tegenover gesteld kan worden, geven hedendaagse kunstenaars oorlog en geweld vaak heel direct weer. Gruwelijke scènes brengen de gevolgen van gevechten rechtstreeks in beeld. Zelfs bij rustende soldaten op hun post dringen zich de twee kanten van hun leven op. Het zijn jongens die van het ene op het andere moment vijanden kunnen doden, maar omgekeerd ook door die anderen gedood kunnen worden.

Naast die confronterende beelden worden oorlog en geweld, dreiging en onderdrukking ook direct voelbaar overgebracht door symbolen en signalen die we daar onmiddellijk mee associëren: sporen van molest en messteken, vlaggenvertoon en partijpolitieke tekens.

Toch willen ook deze kunstenaars net als Mondriaan duidelijk maken dat de huidige situatie in de wereld nogal wat te wensen overlaat. Om een betere samenleving tot stand te brengen moet er iets gedaan worden. Dat begint bij het bewust worden van de misstanden die het uitoefenen van macht van de een over de ander kan veroorzaken. Waar Mondriaan echter meende dat kunst onze gids naar een betere wereld diende te zijn, lijken de huidige kunstenaars misschien meer te geloven in overleg tussen de partijen, in het model zoals dat voor het eerst duidelijk resultaat heeft geboekt bij het sluiten van de Vrede van Utrecht in 1713.

Gratis voor kinderen/jongeren onder de 18 jaar